نقشه برداری و جمع آوری اطلاعات زمین، بخشی جدایی ناپذیر از شهری است که در آن زندگی می کنید حتی اگر از آن آگاه نباشید. ما در این مقاله به تاریخچه جهانی نقشه برداری بلاخص تاریخچه نقشه برداری در ایران میپردازیم.
خواندن این مقاله به شما کمک میکند تا به نقش موثر دانشمندان ایرانی در شکل گیری این حرفه پی ببرید همچنین پاسخ سوالاتی که روزی ذهن شما را درگیر کرده را پیدا کنید:
- نقشه برداری از کجا نشات گرفته است؟
- چه رویدادهای مهمی در تاریخ بشر، در شکل گیری نقشه برداری تاثیر داشته است؟
- چه شخصیت ها و پژوهشگران تاثیرگذاری در این زمینه به فعالیت پرداختند؟
- ابزارها و تجهیزات نقشه برداری در چه زمانی و توسط چه کسانی پدید آمد؟
این مقاله تاریخچه ی کوتاه و مفیدی در مورد هنر و دانش نقشه برداری در دوره های مختلف را به شما ارائه میدهد، همچنین به بررسی رویدادهای مهم و تاثیرگذار در این زمینه می پردازد.
آشنایی با دانشمندان ایرانی که در تکامل این حرفه اقدامات مهمی انجام دادند، علاقه آنان به نقشه برداری و تاثیر آنها در شکل گیری تاریخچه نقشه برداری را نشان میدهد.
نقشه برداری در دوره های مختلف زندگی انسان اشکال خود را داشته و به صورت تدریجی تکامل یافته، این مهارت را از دوره ی انسان های اولیه تا به امروز بررسی می کنیم.
نقشه در دوره ی انسان های اولیه:
بشر از دیرباز با عوارض مختلف زمین مانند رودخانه ها، جنگل ها، کوه ها و .. آشنا بوده است. اگر نقشه را نمایشی از عوارض زمین نسبت به یکدیگر یا نسبت به یک مرجع مشخص بدانیم، می توان از نقاشی های انسان های غارنشین در 4000 سال قبل از میلاد به عنوان اولین تلاش های بشر برای تهیه نقشه یاد کرد.
در آن زمان خطرهای زیادی انسان های اولیه را تهدید می کرد و همین موضوع سبب می شد تا نیاز به داشتن یک نقشه محیطی همواره احساس شود. به این ترتیب آن ها قادر بودند راه های فرار خود را از طریق این نقشه های ذهنی پیدا کنند.
طبق شواهد تاریخی انسان ها حتی پیشتر از آن که نوشتن را بیاموزند، کشیدن نقشه و نقشه برداری از محیط را آموختند. در واقع می توان نقشه برداری را یکی از نیاز های اساسی انسان های اولیه برای گذراندن زندگی برشمرد.
بشر همواره در تلاش بوده که یک نقشه کامل از منطقه ای که در آن زندگی می کند را تهیه کند.در واقع نقشه ها در این دوره تصور انسان‌های اولیه را از جهان نشان میدهد.
در نمایشگاه هاروارد نمونه ای از نقشه های انسان های اولیه بر روی روح های گلی که به 2500 سال قبل از میلاد بر می گردد وجود دارد.
نقشه برداری در مصر باستان:
بنا بر اسنادی که تا کنون کشف شده، قدیمی ترین نگاره ها و نقشه های ترسیمی به سرزمین مصر و بین النهرین منصوب شده است. برخی شواهد برجسته حاکی از نقشه برداری در مصر باستان است. یکی از این شواهد نقشه ای از بابلیون حک شده بر گل پخته شده که در موزه بریتیش لندن نگهداری می شود و متعلق به 500 سال قبل از میلاد است.
در 3000 سال قبل از میلاد مسیح مصری ها در امور کشاورزی خود به نقشه برداری می پرداختند. مرزها برای مصریان ارزش بالایی داشت بنابراین اداره ثبت املاک و مستغلات در آن زمان به وجود آمد.
در مصر باستان رودخانه ها به عنوان یکی از مهمترین منابع آب شرب، در نقشه برداری از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. در آن زمان افرادی مامور شناسایی و ارزیابی (مرز) طول و عرض رودخانه ی نیل بوده اند و آن را ثبت می کردند. به علت طغیان رود نیل همواره مرزها تغییر می کردند به همین دلیل پس از پایین آمدن سطح آب رودخانه بر اساس نقشه ی خود دوباره به تقسیم بندی می پرداختند. این کار باعث می شد مردم بتوانند در مناطق حاصلخیز مجددا زندگی کنند و به کشاورزی بپردازند.
هرم های مصری از مهمترین و باشکوه‌ترین سازه‌های بر جای مانده از تمدن مصر باستان هستند که نمادهای این تمدن نیز به‌شمار می‌روند. مصریان اسباب مخصوصی موسوم به گروما ساخته بودند که با آن مانند گونیاهای مساحی امروزی، زوایای قایم و امتدادهای عمود برهم را روی زمین تعیین میکردند. نکته ی جالب توجه‌ای که در ساخت بناهای شگفت‌آور مصر شایان ذکر است ساده بودن ابزار کارگران آن دوران در مقابل خلق این بناهای شگفت‌آور است. نشانه هایی از نقشه برداری برای ساخت وساز هرم های مصری وجود دارد.
هرم بزرگ کوفویاشئوس فرعون دوم که در حدود 2700 سال قبل از میلاد ساخته شده است، بنای آن آنقدر به طور دقیق چهارگوش و به طور کامل با چهار جهت اصلی قطب نما توجیه شده که می توان باور کرد مصریان قدیم نقشه برداری را به عنوان یک وسیله برای کنترل ساختمان ها استفاده می کردند.
جالب است بدانید که :
_ نشانه هایی از اندازه گیری زمین و تعیین مساحت اراضی زراعی در سومرین در 1400 سال قبل از میلاد وجود دارد.
نقشه برداری در یونان و روم باستان:
۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، برخی از قبایل آریایی از سمت شمال به سرزمین یونان مهاجرت کردند. موقعیت جغرافیایی یونان از لحاظ وجود جزایر پراکنده و کوهستان های زیاد همچنین تعصبات قبلیه ای باعث شد قبایل یونانی به طور مستقل از یکدیگر زندگی کنند. بدین ترتیب شهرهای متعددی به تدریج در یونان به وجود آمد.
در زمانی که یونان دوران شکوفایی خود را می گذراند، در شمال غربی آن یعنی در شبه جزیره ایتالیا اقوامی میزیستند که از نظر فرهنگی و تمدن بسیار عقب تر از یونانیان بودند. از شهرهای مهم این اقوام شهر رم بود. آن ها همواره با همسایگان خود در حال جنگ بودند. رمی ها به تدریج بر تصرفات خود افزودند و با فتح مصر و آسیای صغیر حکومت رم را به امپراطوری روم تبدیل کردند.
نقشه برداری از جمله مهارت های یونانی ها و رومی ها بود تا بتوانند کشورهای تحت سلطه ی خود را شناسایی و مرز بندی کنند. رومی ها برای اولین بار از نقشه برداری به عنوان یک حرفه استفاده کردند.
یونانی ها از نقشه برداری، دانش هندسی خود، ابزارها و تجهیزات فراتر استفاده کردند و به استانداردسازی روش های نقشه برداری پرداختند.
تاریخچه ی نقشه برداری از ایران باستان تا به امروز:
در ایران باستان، ایرانیان توجه بسیاری به فراگیری علوم و فنون زمان خود داشتند که از جمله ی آن ها می توان به تهیه نقشه و تعیین مسیرهای خشکی نام برد.
در آن زمان از وسایل نقشه برداری ساده ای مانند ریسمان آغشته به موم جهت اندازه گیری فاصله و برای اندازه گیری دقیق تر از زنجیر مساحی استفاده می شد.
تاریخ نقشه و نقشه برداری در ایران به صورت پراکنده و از دیدگاه های مختلف نوشته شده است که نشانه هایی از تکامل نقشه برداری در دوره های مختلف ایران به شرح زیر می باشد :
- اکتشافات دریایی در زمان هخامنشیان به ویژه در زمان خشایار و داریوش نشان دهنده ی این است که در آن زمان، آن ها با علم نقشه برداری آگاه بوده اند. در این دوران نقشه ای از خلیج فارس نیز تهیه شد.(486-550 پیش از میلاد)
- در زمان قباد پادشاه ساسانی، با دستور او جهت دریافت عادلانه خراج، مساحان کل زمین ها را مساحی کردند. امروزه به این علم کاداستر که یکی از گرایش های نقشه برداری است گفته می شود. (496-488 میلادی )
- ابوریحان بیرونی از بزرگترین دانشمندان مسلمان و یکی از بزرگ ترین دانشمندان ایرانی روش ترسیم طول و عرض جغرافیایی را به طور پیشرفته در کتاب آثارالباقیه به تفصیل شرح داد.این کتاب بعدا توسط اروپایی ها تکمیل شد.(قرن 5 هجری قمری)
- ابوبکر محمد ابن حسن کرجی از اعضای دارالحکه بغداد و هم دوره ی ابوریحان بیرونی بوده است.وی مخترع علم هیدرولوژی می باشد و به ابداع روش ها و ابزارهای اندازه گیری طول و ارتفاع و زاویه پرداخت.از دیگر خدمات او میتوان به ابداع چندین تراز نام برد.(قرن 4و5 هجری قمری)
- تلاش های خواجه نصیرالدین طوسی از دانشمندان اسلامی در حوزه نقشه برداری قابل تقدیر است.او در کتاب شکل القطاع مثلثات را برای اولین بار به عنوان دانشی مستقل معرفی کرد و آن را در پیش‌گفتار علم نجوم معرفی میکند و قوانین اساسی برای حل مثلثات مسطح و کروی مطرح میکند.(653-579 هجری قمری)
- از مشاهیر ایرانی در زمینه نقشه برداری می توان به ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی ریاضی دان و جغرافی دان در دوران خلیفه منصور عباسی و مهدی عباسی اشاره کرد که کتاب صوره الارض را تحت موضوع جغرافیا به نگارش درآورد.(850-780 میلادی)
- به دستور مامون، هفتمین خلیفه عباسی (833-814 میلادی ) ترجمه آثار یونانی شروع شد و نقشه‌ای از جهان تهیه گردید.
- در سال (1009 هجری قمری) جلال الدین منجم باشی یزدی در زمینه تهیه نقشه به روش امروزی و علمی اولین گام را برمی بردارد. به عنوان اولین مسافت سنجی در ایران به دستور شاه عباس از دروازه اصفهان تا مشهد را با طنابی به طول 50 ذرع(1 ذرع = 1.045متر) اندازه گیری کرد. مسافت اندازه گیری شده 199 فرسخ و 82 طناب و 25 ذرع بوده است که به مدت 28 روز طول کشید.
- شاه عباس کبیر از شاهزادگان قاجار طی اقدامی مهم در زمینه توسعه و پیشرفت دانش نقشه برداری در ایران انجام داد و تعدادی افراد جهت کسب علم نقشه برداری به اروپا فرستاد. (1249-1203 هجری قمری)
- به دستور عباس میرزا شاهزاده قاجاریه شخصی به نام میرزا جعفر در تعیین مرز ایران و عثمان تاثیر می گذارد و پس از جنگ ایران و عثمانی کار نقشه برداری برای شمال و شمال شرق کشور را انجام می دهند.(1823-1821 میلادی)
- شاید بتوان وزارت امیرکبیر در دوره ناصرالدین شاه قاجار را به عنوان نقطه عطفی در زمینه نقشه برداری ایران دانست. تاسیس مدرسه دارالفنون توسط امیرکبیر و تدرس نقشه برداری و مساحی زمین در این مدرسه از اقدامات مهم وی بوده است. در دوره سلطنت فتحعلی شاه، عبدالرسول خان پسر محمد حسین خان صدر اعظم اصفهانی برای اولین بار برای فراگرفتن علوم جدید به اروپا رهسپار شد و در رشته نقشه برداری فارغ التحصیل شد. یکی از مهندسان هنرمند وقت به نام عبدالرسول مهندس ابتدا نقشه کامل از تهران و روستاهای اطراف تهیه کرد سپس به دستور امیرکبیر به تهیه نقشه کامل از ایران پرداخت.(1851-1807 میلادی)
- عبدالرزاق بغایری معروف به عبدالرزاق خان مهندس بغایری (1332-1248 خورشیدی) از استادان ریاضی و مهندسی در مدرسه دارالفنون بود. وی از پیشگامان معاصر فن نقشه برداری و علم جغرافیا در ایران است. از کارهای او ترسیم نقشهٔ ایران، تعیین «انحراف قبله»، تهیه «نقشهٔ پنج قارهٔ عالم»، «نقشهٔ تهران» و «ساخت قطب نما قبله نما» را میتوان نام برد.عبدالرزاق خان از طرف امیرکبیر مامور به ممیزی بلوک های تهران و شهرهای اطراف به نام ورامین، غار پشاپویه و شهریار شد و اولین عملیات ممیزی در ایران انجام گرفت. او اولین کسی بود که ارتفاع قله ی توچال را به طور دقیق اندازه گیری کرد.
نقشه تهران و اطراف (ترسیم عبدالرزاق بغایری)(1328 ق)
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.